12 Zbërthimet e Zakonshme Kognitive: Kur Mendimet Na Shtrembërojnë Realitetin

Truri ynë është i jashtëzakonshëm në përpunimin e informacionit, por ndonjëherë, mënyra si e interpretojmë realitetin mund të na mashtrojë. Këto shtrembërime mendore, të njohura si zbërthime kognitive, na bëjnë të shohim botën në mënyrë të njëanshme dhe shpeshherë më negative sesa është në të vërtetë. T’i njohim do të thotë të fitojmë kontroll mbi ndikimin e tyre dhe të përmirësojmë mirëqenien tonë emocionale.

1. Leximi i Mendjes  

Kjo ndodh kur besoni se e dini se çfarë të tjerët po mendojnë për ju pa pasur prova konkrete. P.sh., mund të mendoni: “Ata po mendojnë që jam budalla” ose “Sigurisht që nuk i pëlqej.” Ky lloj mendimi krijon keqkuptime dhe tension të panevojshëm në marrëdhënie.  

Pse ndodh?

Ky mekanizëm mbrojtës vjen nga dëshira për të shmangur refuzimin ose poshtërimin. Megjithatë, duke supozuar më të keqen, shpesh krijojmë vetë-plotësimin e profecisë.  

Si ta shmangni?

Ndryshoni mënyrën e të menduarit duke kërkuar prova ose duke komunikuar drejtpërdrejt për të qartësuar keqkuptimet.

2. Fokusimi Negativ  

Ky është zakon i përqendrimit vetëm në aspektet negative të një situate, duke injoruar plotësisht ato pozitive. P.sh., pasi keni marrë një vlerësim të mirë në punë, përqendroheni vetëm te kritika e vogël.  

Pse ndodh?

Truri është i prirur biologjikisht të përqendrohet te rreziqet për të na mbrojtur, por në botën moderne kjo bëhet shkak për ankth dhe stres të panevojshëm.  

Si ta shmangni?

Praktikoni mirënjohjen duke bërë listën e gjërave pozitive që kanë ndodhur çdo ditë.

3. Katastrofizimi  

Kjo ndodh kur imagjinoni skenarin më të keq të mundshëm, pavarësisht se sa i pamundur është. P.sh., “Nëse bëj një gabim në punë, do të më pushojnë dhe do të mbetem i pastrehë.”  

Pse ndodh?

Ky mendim lind nga frika dhe ankthi për të panjohurat. Është një mënyrë për t'u përgatitur për më të keqen, por shpesh krijon stres të panevojshëm.  

Si ta shmangni?

Pyeteni veten: “Cila është mundësia reale që kjo të ndodhë?” dhe “Çfarë mund të bëj për ta parandaluar?”

4. Etiketimi  

Etiketimi ndodh kur i jepni vetes ose të tjerëve etiketa negative që përkufizojnë personalitetin në tërësi, në vend që të vlerësoni një sjellje të veçantë. P.sh., “Jam një humbës” në vend të “Kam bërë një gabim.”  

Pse ndodh?

Ky është një mendim ekstrem dhe absolutist që shmang nuancat dhe kompleksitetin e sjelljeve njerëzore.  

Si ta shmangni?

Ndryshoni gjuhën që përdorni për veten dhe të tjerët duke u përqendruar te veprimet, jo te identiteti.

5. Mendimi “Duhet”  

Përdorimi i fjalëve si “duhet,” “s’duhet,” “duhet të isha” për të vendosur pritshmëri të ngurta për veten ose të tjerët. Kjo krijon ndjenja faji dhe pakënaqësie.  

Pse ndodh?

Kjo vjen nga përpjekja për të kontrolluar sjelljen për të arritur përsosmërinë ose për të shmangur zhgënjimin.  

Si ta shmangni?

Zëvendësoni “duhet” me “do të doja” ose “do të ishte mirë nëse.”

6. Përgjithësimi i Tepërt  

Kur një ngjarje negative përdoret si provë për të përfunduar që gjithçka është e keqe. P.sh., “Nuk m’u përgjigj mesazhit, asnjëherë askush nuk më kushton vëmendje.”  

Pse ndodh?

Është mënyrë e thjeshtuar e të menduarit për të ruajtur energjinë mendore, por çon në përfundime të gabuara.  

Si ta shmangni?

Pyesni veten: “A ka ndonjë përjashtim nga ky rregull?”

7. Arsyetimi Emocional  

Ky zbërthim konsiston në besimin se ndjenjat tuaja pasqyrojnë realitetin. P.sh., “Ndihem i padobishëm, prandaj duhet të jem i tillë.”  

Pse ndodh?

Ndjenjat janë të fuqishme dhe mund të na mashtrojnë duke na bërë të besojmë se përfaqësojnë fakte.  

Si ta shmangni?

Ndajini emocionet nga faktet dhe kërkoni prova për t’i mbështetur mendimet tuaja.

8. Parashikimi i Fatit  

Besoni se dini të ardhmen dhe shpesh prisni më të keqen. P.sh., “Nuk do të marr kurrë atë që dua, kështu që s’ka kuptim të përpiqem.”  

Pse ndodh?

Është mekanizëm mbrojtës për të shmangur zhgënjimin, por kufizon mundësitë dhe përpjekjet tuaja.  

Si ta shmangni?

Fokusohuni te veprimet që mund të ndërmerrni për të ndikuar në të ardhmen.

9. Personalizimi  

Ndiheni përgjegjës për gjithçka që ndodh, edhe kur është përtej kontrollit tuaj.  

Pse ndodh?

Kjo lidhet me ndjenjën e fuqisë ose përgjegjësisë së tepërt.  

Si ta shmangni?

Pyesni veten: “A ka faktorë të tjerë që kanë ndikuar në këtë situatë?”

10. Besimi Absolut  

Kur jeni i bindur që mendimi juaj është i vetmi i saktë dhe refuzoni të shihni këndvështrimet e tjera.  

Pse ndodh?

Është mënyrë për të ruajtur kontrollin dhe sigurinë personale.  

Si ta shmangni?

Praktikoni empatinë dhe dëgjoni pa gjykuar.

11. Mendimi i Botës së Drejtë  

Besimi se gjithçka do të balancohet drejtësisht.  

Pse ndodh?

Është nevojë për drejtësi morale dhe siguri.  

Si ta shmangni?

Pranoni që jeta është komplekse dhe jo gjithmonë e drejtë.

12. Iluzioni i Kontrollit  

Besimi se mund të kontrolloni gjithçka ose asgjë.  

Pse ndodh?

Është përpjekje për të shmangur pasigurinë.  

Si ta shmangni?

Bëni dallimin midis asaj që mund të kontrolloni dhe asaj që është përtej fuqisë tuaj.

Njohja e këtyre zbërthimeve është hapi i parë drejt një mendimi më të shëndetshëm dhe një jete më të qetë emocionale.

Bliss ofron terapi online në shqip, kurdo dhe kudo që ndodhesh. Për të folur me një nga psikologët tanë, vizito bliss.al.